Phát triển sản xuất cà phê bền vững trước biến đổi khí hậu

Là nhà nghiên cứu nông nghiệp nhiều năm, tiến sĩ Trương Hồng, quyền Viện trưởng Viện Khoa học kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây nguyên (WASI), BĐKH đã có tác động tiêu cực ngày càng tăng đối với cây cà phê. BĐKH làm cho nhiệt độ tăng, số ngày nóng ở Tây Nguyên tăng lên và xuất hiện nhiều hơn các kỷ lục về nắng nóng. Những năm gần đây, khô hạn tăng đi đôi với lượng mưa giảm. Lưu vực của các sông lớn ở Tây nguyên như Sê San, Sêrêpốk, sông Ba và Đồng Nai đã kiệt dần từ lưu lượng 173.863 lít/giây của những năm 2004 - 2005 xuống còn trên dưới 125.000 lít/giây hiện nay. Ngoài ra, BĐKH làm mưa bất thường vào thời điểm thu hoạch (tháng 12, tháng 1) khiến cây cà phê ra hoa, ảnh hưởng đến quá trình thụ phấn và năng suất.

BĐKH, nhất là thời tiết có xu hướng nóng lên, đã làm gia tăng các loại sâu bệnh hại trên cây cà phê, như rệp sáp hại cà phê trở thành dịch, bệnh vàng lá do tuyến trùng và nấm, ve sầu hại rễ...
Tuổi thọ cây cà phê chỉ 20 năm. Trong khi đó, theo số liệu điều tra của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Đắk Lắk, trên địa bàn tỉnh, cây cà phê trên 20 năm tuổi chiếm 23,5% diện tích, từ 15 đến 20 tuổi chiếm 34,9% diện tích, 92,79% là các giống thực sinh cũ, chất lượng kém, không thể thích ứng với những diễn biến khắc nghiệt của BĐKH và dịch bệnh.
Trong khi cà phê là cây trồng cần nhiều nước tưới, phương pháp tưới truyền thống hiện vẫn là phương pháp chính được sử dụng trong các vườn cà phê, đặc biệt là cà phê nông hộ đã gây sụt giảm nguồn nước ngầm nghiêm trọng. Ở nhiều địa phương, việc khoan quá nhiều giếng khoan phục vụ cây cà phê đã làm thủng tầng nước ngầm, ô nhiễm đất và nguồn nước gây lãng phí, không hiệu quả. Điển hình tại Đắk Lắk, tổng trữ lượng nước ngầm hiện giảm còn khoảng 30 - 35%. Bên cạnh đó, do sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật chưa hợp lý đã khiến đất trồng cà phê ngày càng xuống cấp, thoái hóa trầm trọng.
BĐKH khiến cho ngành cà phê Việt Nam không thể sản xuất theo kiểu truyền thống như trước (tưới lãng phí nước, lạm dụng phân bón…) mà cần có giải pháp đồng bộ về quy hoạch, áp dụng các giống mới, tưới tiết kiệm nước, xen canh các cây trồng, quản lý dịch hại tổng hợp, đề cao hơn nhận thức, đặc biệt là kỹ năng sản xuất cà phê của nông hộ...
Theo đó, cà phê Việt Nam đến năm 2020 cần giữ ổn định ở mức khoảng 600.000 ha, không tăng thêm diện tích, tập trung thâm canh; chuyển một phần diện tích cà phê Vối (cà phê Robusta) sang trồng cà phê chè (cà phê Arabica); đặc biệt đẩy mạnh thực hiện giải pháp tưới tiết kiệm nước.
Theo tiến sĩ Trương Hồng, qua nghiên cứu, khảo nghiệm của WASI, nhiều giống cà phê mới có năng suất, chất lượng cao, thích ứng với điều kiện khí hậu, thời tiết khắc nghiệt cần được đưa vào sản xuất, như các bộ giống chín muộn phù hợp vùng khó khăn nguồn nước (TR14, TR15), kháng bệnh gỉ sắt cao (TRS1)...
“Ở giải pháp xen canh, WASI đã chứng minh việc trồng xen bơ, sầu riêng, tiêu, keo đậu Cuba, muồng đen... làm tăng thêm thu nhập trên vườn cây từ 40 - 120% (tùy loại cây trồng). Đặc biệt trồng xen tăng hiệu quả sử dụng nước lên gần 18%; để sản xuất 1 tấn cà phê trong vườn có trồng xen chỉ cần 500 m3 nước, so với vườn cà phê trồng thuần cần đến 600 m3”, TS Hồng chia sẻ.
Ở nhiều địa phương, người dân đã bắt đầu nhân rộng mô hình xen canh cây cà phê với các cây trồng vừa có giá trị cao vừa ứng phó với BĐKH. Ví như ở huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng hiệu quả kinh tế từ trồng xen canh cà phê với sầu riêng, bơ sáp, bơ bus, bơ 034 và cây mắc ca cho thu nhập tăng thêm từ 800-100 triệu đồng/ha.
Một số chuyên gia cho rằng trong bối cảnh BĐKH hiện nay, phát triển cà phê ở Tây Nguyên khả năng gặp rủi ro lớn và có thể được hạn chế thông qua thị trường bảo hiểm sản xuất nông nghiệp. Vì thế, cần có cơ chế, chính sách riêng cho bảo hiểm cây cà phê như hỗ trợ người dân, doanh nghiệp và có sự trợ giúp của các tổ chức tín dụng, xuất khẩu. Nhà nước nhận tái bảo hiểm cho đơn vị kinh doanh bảo hiểm, nghiên cứu mức độ rủi ro từng vùng để có chính sách bảo hiểm phù hợp.

 

(http://www.hoinongdan.org.vn)